In een vroege fase van mijn leven werd soms tegen me gezegd: “Je kunt wel merken dat je de oorlog niet heb meegemaakt.” Waren geen positieve woorden. Integendeel, het was de verpakking van een verwijt waarmee ik geen kant op kon. Was juist, ik had de oorlog niet meegemaakt, buiten mijn schuld, want ik was er toen nog niet. Maar goed, ik deed blijkbaar iets of klaagde over iets wat ik niet had gedaan als ik de oorlog wel had meegemaakt.