Stilte

Niets is lang geleden. Ik schrijf en zeg het vaak, maar zo kijk ik nu eenmaal tegen de duur van ons leven aan. Vandaag herdenken we de doden uit een tijd die ook onze tijd is. Ik ben van na de oorlog, maar die oorlog komt altijd terug in mensen die ik tegenkom, mensen over wie ik lees of hoor vertellen. Ik ken iemand die dagelijks denkt aan haar naaste familieleden die verdwenen in de oorlogsjaren en over wie ze pas na de bevrijding hoorde dat ze in de kampen waren vermoord. Afgelopen dagen zag ik reportages uit Nepal, met daarin bijvoorbeeld een meisje van een jaar of tien over wie gezegd werd dat haar familie niet meer leefde, omgekomen bij de aardbeving. Niet meer leven is hetzelfde als dood zijn, maar als ik `niet meer leven’ hoor, grijpt de abruptheid me aan. Ineens houdt het leven op, terwijl de toekomst altijd iets anders beloofde. Toen ik kind was, in de jaren vijftig, hoorde ik ook mensen in de omgeving van mijn ouders verzuchten – in de gesprekken over de oorlog: `Ja, toen werd me gezegd dat ze niet meer leefde.’ Woorden waarna een stilte viel. Ik wilde erover nadenken, maar wist niet waar ik met dat nadenken moest beginnen. Mensen die ineens niet meer leefden, mensen die weggevoerd werden om ergens in een onheilspellend verte niet meer te mogen leven. In de meeste gevallen was er geen afscheid. Voor afscheid zijn soms moeilijk woorden te vinden en als je geen afscheid hebt kunnen nemen, zijn die woorden helemaal ver weg. Herdenken is ook naar die woorden zoeken. Heb je stilte voor nodig.